Explorín
Yapay Zeka ve Pedagojik Zeka: Öğretmen ve Öğrenciler İçin Ne Anlama Geliyor?

Yapay Zeka ve Pedagojik Zeka: Öğretmen ve Öğrenciler İçin Ne Anlama Geliyor?

21 Kasım 2025

Yapay zekâ (YZ) eğitimde devrim yaratacak mı?

Son yıllarda YZ araçları, yazılımlar ve akıllı sistemler hızla çoğaldı. Ancak kritik soru şu: Bu teknolojiler gerçekten yeni bir pedagojik yaklaşım mı getiriyor, yoksa sadece eski yöntemlerin dijital versiyonları mı?

Araştırma Ne Diyor?

Brayan Díaz ve Miguel Nussbaum'un *Computers & Education* dergisinde yayımlanan 2024 tarihli makalesi ("Artificial intelligence for teaching and learning in schools: The need for pedagogical intelligence") bu soruya sistematik bir yanıt arıyor. 2019–2023 arasında yayımlanan 3277 çalışmadan 183'ünü detaylı inceleyen araştırma, YZ'nin eğitimde altı farklı öğrenme kuramı çerçevesinde kullanıldığını ortaya koyuyor:

  • Davranışçılık: Uyarıcı ve pekiştirme odaklı sistemler
  • Bilişselcilik: Bilgi işleme süreçlerini kolaylaştıran araçlar
  • Yapılandırmacılık: Öğrenci şemalarını dikkate alan uyarlamalar
  • Sosyal Yapılandırmacılık: Etkileşim ve işbirliğini artıran uygulamalar
  • Deneyimsel Öğrenme: Yaparak öğrenmeye dayalı ortamlar
  • Uygulama Toplulukları: Öğrencileri sosyal pratiklere dahil eden sistemler

    • Sonuç: Pedagojik Zekâ Eksikliği

    Araştırmaya göre YZ'nin eğitimdeki etkisi hâlâ önceki teknolojilerin izinden gidiyor. Gerçek dönüşümün önündeki engel, Howard Gardner'ın önerdiği dokuzuncu zekâ türü olan "pedagojik zekâ"nın göz ardı edilmesi. Yani, teknolojiyi sadece otomasyon için değil, pedagojik amaçlarla tasarlamak gerekiyor.

    Yeni Öneri: PCAI (Pedagogical Centered AI)

    Díaz ve Nussbaum, mevcut Human-Centered AI (HCAI) yaklaşımını pedagojik boyutla zenginleştirerek Pedagogical Centered AI (PCAI) kavramını öneriyor. Bu model, öğretmen ve öğrenciyi merkeze alarak YZ'nin sadece teknik değil, pedagojik açıdan da anlamlı olmasını hedefliyor.

    Öğretmenler İçin Ne Anlama Geliyor?

  • YZ araçları, öğretmenin rolünü ortadan kaldırmak yerine öğretmenin pedagojik kararlarını desteklemeli.
  • PCAI yaklaşımı, öğretmenlere öğrencilerin bireysel öğrenme yollarını daha iyi görselleştirme ve takip etme imkânı sunuyor.
  • Öğretmen, YZ'nin sunduğu verileri kullanarak öğrencilerin güçlü ve zayıf yönlerini pedagojik bir çerçevede yorumlayabiliyor.

    • Öğrenciler İçin Ne Anlama Geliyor?

  • YZ, öğrenciyi pasif bir alıcı olmaktan çıkarıp aktif bir öğrenme sürecinin öznesi haline getirebilir.
  • PCAI, öğrencilerin sosyal etkileşimlerini ve topluluk içinde öğrenmelerini destekleyerek özgüven ve işbirliği becerilerini artırıyor.
  • Öğrenciler, sadece doğru cevabı almak yerine öğrenme sürecinin nasıl işlediğini daha iyi kavrayabiliyor.

    • Gelecek Perspektifi

    Bu araştırma bize şunu gösteriyor: Eğitimde YZ'nin gerçek potansiyeli, teknolojiyi pedagojik zekâ ile harmanladığımızda ortaya çıkacak. PCAI yaklaşımı, geleceğin sınıflarında öğretmen ve öğrenciyi merkeze alarak YZ'yi bir "araç" değil, öğrenmeyi dönüştüren bir ortak haline getirebilir.

    Kaynak

    Díaz, B., & Nussbaum, M. (2024). Artificial intelligence for teaching and learning in schools: The need for pedagogical intelligence. *Computers & Education*, 217, 105071. https://doi.org/10.1016/j.compedu.2024.105071